Serbski Institut jo digitalizěrował serbsku Bibliju. To jo wjeliki statk a radosć za wšyknych lubowarjow dolnoserbskeje rěcy, wósebnje za takich, ako zwenka Łužyce bydle a njamaju lažki pśistup k serbskemu pismojstwu. Bydlim w Israelu a Toru lazujom w originalu, weto rad póglědnjom do wšakich pśełožkow. Som narski, kak su pśełožowarje to zwónoźeli. Wósebnje komplicěrowane su wšake žydojske rituelne pšawidła, a pśełožowaŕ dej wótery raz se głowu łamaś, aby tekst wěrnje pśestajił. Wjele problemow se zewšym njedajo jadnorje rozwězaś.
Som Exodus 25–30 (twaŕ zwěstkbudki) lazował w serbskej Bibliji a jo mě nadpadnuło, až tam jo kopica zmólkow. A toś som gótował eksperiment doma: Móje źiśi chójźe do žydojskeje ortodoksneje šule, źož wšykne rituelne wěcki dokradnje studěruju, a we jich šuli se na toś te temy wjelgin źiwa. Njejsom swójima gólcoma žednje Toru pśedcytał, daniž pólski daniž serbski. Jo mě zajmowało, kake budu jeje reakcije, kaka buźo recepcija teksta. Som wzeł hebrejski original, pólsku Bibliu Tysiąclecia a serbsku Bibliju. Som to dał swójomu drugemu źaseślětnemu synoju, a ten jo se chopił tak njemóžnje chachaś, až jo samo jogo staršy bratš pśignał a sobu chachał. Co ga jo se stało? Jo to rědnje, Bibliju wusměšowaś? Co jo se stało?
We serbskej wersiji stoj „Israelske źiśi“ za hebrejske „bnej Jisra’el“ (syny Israela, pśisłušajuce Israelskemu ludoju), a mójej syna stej se mysliłej, až źo wó małe góletka. Njejstej zewšym konteksta zrozměłej. Ale teke druge wěcy su se jima zdali směšne.
W Exodus 25:5 stoj:
Cerwjenkowate wójcyne kóže, jazwowe kóže, jabłuškowe drjewo
W originalu za jazw stoj „tachaš“. Co ga jo ten tachaš? To ga nichten nawłos wugódaś njamóžo. Žyźi wěrje, až tachaš běšo pisany, wjelebarwny. Někotare gronje, až jo był pisany ako tyca a jo se rědnje šćanił a błyšćał. Bog jo jogo stwórił wósebnje we tom casu, ako Žyźi su se wudali z Egyptojskeje. Jo był trěbny jano za twaŕ zwěstkbudki, pótakem źinsa južo žedne tachaše njedajo. Tak stej wuknułej mójej syna we šuli. Samo w aramejskem Targum Onkelos stoj, až tachaš jo“sasgona“, což groni telik ako „gjardy pisanych barwow dla“. Su pak teke druge měnjenja: Jaden wót źinsajšnych rabbinarjow měni, až jo girafa. Ta ga jo barwojta. Cogodla pótakem nic cebra abo okapi? Druge měnje, až to jo jadnorogac, snaź nosorogak? Linguisty su pódobne słowo něźi w arabskich dialektach namakali. Arabski wóno wóznamjenijo wódny cycak, a togodla w pólskej Bibliji Tysiąclecia stoj delfin. Druge měnje, až dej to byś narwal. Som namakał teke moderny rusojski pśełožk, źož stoj dugoń (Dugong), což klincy rozymnje: W Cerwjenem a Arabiskem mórju dugonje su žywe. Lěc pak taki tachaš móžo byś košerny? Njewěm …
Wšykne źiśi w casu žywjenja ako zarodk w maśerinej roźeńcy cełu Toru z głowy a nawłos rozměju. Pón, gaž na swět pśidu, wšo zabydnu (a hyšći górjej: du do šule). A toś som pšosył swójima synoma, aby wótmólowałej tachaša. Som se naźejał, až něco jo jima wóstało w głowje ze casa žywjenja ako zarodk. Bóžko wónej nic njewěstej. Lube cytarje! Maśo wy źiśi, abo enkelźiśi? Daś mě wótmóluju tachaša. Pšosym!
Exodus 25:3–4
3. To jo pak ten zwigaŕski wopor, kótaryž wy dejśo wót nich wześ: złoto, slobro, kupor, 4. Žołte žyźo, šarlachowe, rožowe, běłe žyźo, kózyne włosy
Žołte žyźo? We originalu stoj „tchelet“. Dłujko nichten njejo mógał wugódaś, co to jo. Južo w Talmuźe rabbinarje su se waźili, lěc jo to njebjomódra (acurowa) abo wioletno-módra barwa. Toś ten barwojty ton se producěrujo wót jadnogo móŕskego zwěrjetka, kótaremuž se groni chilazon (w modernej hebrejšćinje słowo chilazon se za slinika wužywa, což pak njejo originalny wóznam). Bóžko luźe su zabyli, co jo ten chilazon. W Talmuźe nichten njejo mógał toś to gódańko wugódaś. Septuaginta jo diplomatiski napisała, až tchelet jo hyacintowa barwa. Z tym jo měnjona někaka palestinska sorta hyacinty, kenž jo acurowa z wioletnymi smugami. W nimskich pśełožkach mamy „wioletno–módry“, w źinsajšnej hebrejšćinje pak tchelet wóznamjenijo acurowy. Na gluku israelske wědomnostniki su za chilazonom slěźili a wěrje, až su jogo teke namakali: Su eksperiment gótowali, barwili płachty, a te su měli wioletno–módru barwu. Gaž su pak je palecemu słyńcoju wustajili, barwa jo se do acuroweje pśeměniła. Pla Jeruzalema jo se samo wótcynił muzeum, źož móžomy zgóniś wšake zajmnostki wó slěźenju za tcheletom. Zawěsće njejo tchelet žołty. Lěc žyźo jo žyźo, teke wěste njejo. Skerjej jo byssor měnjony a nic chinske žyźo, ale rabbinarje gronje, až to dej byś lan.
Se wě, až dolnoserbska Biblija se njegóźi za moderne bibliske a teologiske slěźenja; za to su moderne pśełožki. Weto jo njewětšy rěcny pomnik pisneje dolnoserbšćiny, a toś ju cytajmy rědneje a bogateje rěcy dla.
Michał Machura
Serbsce 