Jako Serbowka dźěłam ze swojim mištrom

Hižo někotre lěta dołho dźěłam rady ze serbskej kulturu a tola sym daloko preč wot Łužicy.

Njedawno činjach mały rezimej a so prašach, hdy je so to poprawom započało, moje sylne tworjenje na polu serbskeje kultury. Hač su to serbske narodne drasty abo sceny a stawizny, kotrež pokazaja na rjanu serbsku kulturu a zhromadne žiwjenje na wjesce, na naše swjate dny dopomnja a tež jasnje našu wěru špiheluja.

Zwoprědka dyrbju prajić, zo přeco jedyn nutřkowny impuls nastork da, a ja rezultat njeznaju, ale dospołnje impuls zrozumju, abo wón so při dźěle přeco jasnišo pokazuje. Tak smědźach stworić scenu, wězo z hliny, kotraž rěči wo jutrach, a to nic jenož wo jutrownej njedźeli, ale so započina z wulkim pjatkom. Na kóncu widźu, zo je ta scena tak mudrje wuwita, zo móžeš, hdyž sej wobhladaš wot jedneho boka a sej ju přibližiš wot wšěch stronow, cyle jednorje puć dźeš wot wulkeho pjatka hač do zrowastanjenja Chrystusa.

Wězo sym tak zatwariła tež swój cyle wosebity wid, kotryž přińdźe z jedneje knihi, kotraž bu mi poručena wot jedneje žony z mojich keramiskich skupin. A tutej stawiznje sym wobraz po wobrazu sćěhować móhła a tak cyle nowu scenu wokomika Chrystusoweho zrowastanjenja dóstała. Rěka Le manuscrit  a njemóžu tutu stawiznu zabyć, tež hdyž hižo 15 lět wróćo leži, zo sym tole čitała.

Haj, husto je tak, zo spóznaju hakle před hotowej twórbu, zo běch tule wjedźena a zo njebych tole ženje móhła z někajkim kalkulowanjom, planowanjom abo z někajkej wosobinskej strukturu lěpje činić móhła.

Za to sym jara dźakowna, měć pomoc ze swojeje wutroby, dóstawši husto nutřkowny impuls a potom tež puć pokazany za stworjenje wěsteje temy. A připódla prajene, něhdźe něchtó so čuje totalnje narěčany, hdyž steji před tutym mojim rezultatom. Tak bě to při mojej prěnjej wustajeńcy w SKI Budyšin, hdźež mi žona praješe, zo jej sylzy přińdźechu při jednym wobrazu. A tež serbski por, kotryž jednu nóc pola mnje přenocowaše, prošeše mje rano při snědaniwo wěsty wobraz, na kotryž je mandźelska nocy w dwěmaj wotućiwši hladać dyrbjała. Tutón wobraz bě lědma stworjeny, barba na nim bě takrjec hišće mokra, ale jeju jimaše tuta tema a tak jědźeštaj z wulkim wobrazom zady w awće, spokojenaj domoj do Łužicy.

Runje tak zeńdźe so mi z wulkej skulpturu jandźela, kotryž potom do Hamburga wotjědźe a ja sebi noweho stworich.

Ale runje steji pódla mnje hordozny wulki jandźel, nic mjenje wažny hač swj. Michał. Tutoho stworich na nutřkowny impuls w meji tutoho lěta. Běše wotmyslene, zo za moje kursy dorosćenych wosebitu skulpturu we wosebitej technice stworju, a wulka dyrbješe być. Ale zo budźe to jandźel z mječom, so pozdźišo wustaji. Ok, njehladach na centimetry a hlej, wón bě přewulki za moje kachle. Tak dyrbjach jeho do 25 km zdaleneho města, hdźež mam dźěłarnju za publikum, delikatnje dowjezć, štož sym zwučena – ale ličach při tutej wulkosći skulptury ze stratami. Ani jedna kudźerka so njewotłama. A runje tak jeho do kachlow dóstach, běchu 3 milimetry mjez hłowu a wjerchom w kachlach. Ničo njebě wobličene a tola, hač do tutoho kroka so wšitko jara derje zmištrowach.

Hordozny wón potom w ateljeju steješe, a ja dach jeho auru na tutym městnje skutkować.  Šulske lěto so skónči a wón tam stražowaše nade wšěm.

W septembrje tam zaso započach a njebě lochko. Nawodnica so hižo zašłe lěta wo to prócowaše, mje cunjo ale z wěstym zaměrom hić dać. Nětko pak do ofensiwy dźěše a wotewrjenje přećiwo mi zachadźeše. To dźěše tak daloko, zo mój přez 20 lět zarjadowany a derje organizowany ateljej sama cyle přerumowaše, štož wjele mojich sobustawow dźěłarničkow roznjemdri. Njenamakachmy wjace swój material, a mój jandźel so z dźěłarnje zhubi. Tež mje tuta wosoba nadběhowaše a poćežowaše, wobwinowaše a mje skaza k rozmołwje. Moje lube žony, kotrež hižo wjacore lěta ze mnu dźěłaja, mi spontanje listy napisachu a tak k  prěnjemu razej zhonich, kak wone moje dźěło widźa a dźiwach so, kak moje wustupowanje, moje psychologiske a pedagogiske puće tola spóznaja. Prěni raz w swojim dźěle, kotrež hižo 20 lět wukonjam, słužo takle sta ludźom wšěch starobow, so pjećo wuprajichu k mojej wosobje. A za to sym jara dźakowna. A dalša wosoba w mojim blišim kruhu so  wo administratiwnu stronu postara. W lisće sebi žadach restituciju swojeho materiala, mjez druhim swojeho swj. Michała. Bě dźě pedagogiski material a trěbny za předhodowny čas w keramiskich kursach.

Po dlěšim času smědźach jeho tutón tydźeń sobu domoj wzać, a dźens jeho zdrasću do jeho wosobnych barbow. A wón je tež jandźel přizjewjenja Knjeza. Hdyž takle na njeho hladam, zwěsću, zo wón přizjewi narod dźěsća. Haj, před krótkim je so mi z rukow zaso nowy žłobik stworił a je tuchwilu w měšćanskim ateljeju k inspiraciji mojich šulerjow. Jandźel pak je hižo tu a tež někotre spěwace kemšerki.

A wjeselu so žno na cyłkowny wobraz swojeho hodowneho blida lětsa, zaso jónu za mnje tež mysterij w swojej wobšěrnosći, w swojim Božim wjedźenju, wonkownym kaž nutřkownym, a budźe krasny wobraz naroda Božeho dźěsća.

Tak móžu prajić z nazhonjenja, a sće tule jenož dwaj přikładaj dóstali: Poskajće na swojeho nutřkowneho mištra. Njedajće so zamućić wot wonkownych měnjenjow a dajće so pućej wuwić połni dowěry, zo budźe so wam z wašeje wutroby najlěpši puć pokazać.

Marija Šołćic

Literatura a wuměłske rjemjeslnistwo

Njedawno so přihotowach na tutu temu, sym dźě hłuboko zwjazana z njej.

Kak je móžno tutej dwaj stołpaj, čłowjekam tak wužitnej, zwjazać?

Što pohonjuje wuměłču, mje, literaturu do swojich kreacijow zawjazać?

K tomu dyrbimy sej wěste dypki wobhladać: spisowaćela, wuměłču a publikum wobeju tworićelsce skutkowaceju.

Beno Budar je drje wšěm znaty. Dźěći a dorosćeni znaja někajke z jeho tak wjesołych hrónčkow, słowčkow abo tež jeho knihi.

Hdyž jeho biografiju w interneće čitach, bu mi jasne, kak zdźěłany wón je a žórło jeho kreatiwity nastajnje prudźa.

Wón bu mi bliski, hdyž jednoho dnja jeho přewšo wjeselo zbudźace hrónčka čitach. To dyrbi na moje keramiske wudźěłki, to so ludźom wutroba zasměje. A tak sej sama te wjeselo ščinich z tej ideju, druhim wjeselo darić. Přiležnosć za to bě znaty mjezynarodny folklorny festiwal, na kotrymž mjeztym jako wustajerka njefalowach.

Tam tež Beno jónu wobkedźbowaše, kak so jeho wjesołosće w rukach najwšelakorišich ludźi do posmèwkow přeměnichu a tak hewak něhdźe do swěta lećachu. Ta tak wulkotnje jednora, ludźom bliska serbšćina na žanu barjeru njetrjechi a k tomu hišće pozbudźuje dale čitać a za dalšimi jeho mudrosćemi pytać.

„Wjelbiko pój, dźens sy mój!“ abo „Radšo we wjelbiku sedźeć hač do wjelbika hladać!“ To stej jenož dwaj přikładaj za to, kak su ludźo wjesele reagowali na moje wudźěłki z tajkimi hrónčkami. Tole mje dale pozbudźowaše, pisomnu serbsku rěč na pórclin, fajencu a keramiske wudźěłki přinjesć. Něhdźe je jónu započatk a potom so wšo wotsamo dale pleće. Tak ja dźens z cyłeje wutroby rady serbske spěwy, basnje a druhe teksty na palenej hlinje dale njesu.

Mój započatk na delanskej serbskej wjesce hižo před 50 lětami nitku za lubosć k literaturje zapołoži. Kaž Benowa figura Jan, kotryž sej narysowa přećela na cedlku a toho Cowboy Tom mjenowaše, kaž rěka tež roman a dźiwadłowa hra, sej počinach z někak 9 lětami pisane skulptury tworić. Zwjetša běchu wone z časa baroka abo renesansy. Lubowach je tak jara, zo je skradźu do kamora zawrěch, chcych je wuchować před porsćikami małych bratrow a sotrow.

W samsnym času zakładneje šule bě našej swójbje blisko stejaca Cila Hajnec, moja wučerka, maćeri rjekła, zo dyrbjała Marka jónu za tydźeń k njej domoj přińć za pisanje rjadowniskeje knihi a tuta dyrbi so tež z rysowankami porjeńšić.

To bě drje paradiz wokno wočinił! Lubowach tute tři popołdniše hodźiny. Wona mi napřećo sedźeše, činješe kaž zo by čitała a ja přihotowany tekst wo někajkim podawku w šuli w rjanym pismje do knihi přenjesech a potom rysowach cyle zanurjena, zo so te pjelščaki ze zapadneje Němskeje porjadnje smudźachu. Zabych wšo wokoło sebje a dach wšěm móžnym stworjenjam z papjery wurosć. A potom dźěch spokojena domoj do ratarskeje swójby, hdźež žno zaso druhe nadawki na najstaršu tych pjeć dźěći čakachu.

W srjedźnej šuli to podobnje dale dźěše. Rysowansku hodźinu jenož zrědka sobu dožiwich. Wučerka Marja Krawcec mi husto wotbočenje do jeje přihotowanskeje stwički pokazaše z někajkim nadawkom za šulu. Husto běchu někajke plakaty k zhotowjenju, wšelake dźěła za našu šulu, ale přeco běchu tole wulkotne wokomiki za mnje.

Přerady wuknych basnje, wuraz a zwobraznjene předstajenje tajkich baladow a basnjow bě mi dyrdomdej a w rjadowni to druhdy wuskutkowaše, zo ći tamni jich znamku do časa we wjelbiku widźachu.

Přez našeho wučerja Alfonsa Frencla přińdźech k wulkotnym přihotowanjam přednoškow, kaž na přikład wo Romualdźe Domašce. Činich sej wulke wjeselo z tym, swojich pjeć přihotowanych stronow z rešeršami wo nim našej rjadowni předstajić.

Najwšelakoriše fragmenty so zapołožichu, wuwichu, počachu zhromadnje tworićelske žiwjenje zakótwić.

Plan A běše, so powabić na jeničke městno pórclinoweje a keramiskeje molerki toho lěta a za plan B sej wumyslich, zo chcu činić abituru a so potom stać z tołmačerku za jendźelšćinu a francošćinu.

Plan A so skoro hnydom zwoprawdźi a tež plan B pokaza swoje wobličo, tež hdyž hakle wjele lět pozdźišo.

Hakle 1000 km zdalene wot serbskeje domizny, a wosobinske wuwiće na rěčnym a wuměłskim polu k tomu přinošowachu, zo mam dźens wšón grat w rukomaj za dalenjesenje našeje serbskeje kultury.

Moje tworjenje je w někajkim zmysle podobne spisowaćelskemu. Baseń so jenož jónu wunamaka, wšo je unikat. Za to pak je trěbne było, zo so stajnje sama dalekubłach. Atelier bu laboratorij a zajim na literaturje, na wědźe tak lochko přistupnej dźens přez internet, činjachu swoje dźěło ze mnu. Dźens mam tu we Francoskej literaturny klub, kotryž prawidłownje dźěła a doma mam stajnje sylnu a bohatu serbsku kulturu.

Z dźěćimi jónu za tydźeń rysuju a modelujemy, za młodostnych namakam přeco zaso nowe puće, zo so bóle za wukrajne rěče zajimuja; potom w swobodnym času myslu na Bena, přichodny festiwal a kajke nowostki móžu dale předstajić.

Čas njej ženje dołhi a maš wěstosć, zo tworjenje tebi a publikumej tyje. Spiš spokojnje a na druhi dźeń zas tójšto nowych dyrdomdejstwow na tebje čaka, dokelž so zajimuješ za so přeco přeměnjace žiwjenje a wobswět, kotryž će wužada.

A tak steju jenož na započatku a tutón so tež přeco zaso wobnowja. Kajke to zbožo, móc tworić z telko wšelakimi móžnosćemi, fuzijemi kapacitow a wostać přez to wobrotniwy a lačny za přichodnym momentom w přitomnosći tež w krizy!

Marija Šołćic